Wydarzenia dziejów Ziemi

Era prekambryjska

Najstarsze znane człowiekowi skały pochodzą z prekambru. Obejmuje on dwie najstarsze ery: archaiczna i proterozoiczną. W tym czasie uformowała się skorupa ziemska i atmosfera. Pierwotna atmosfera różniła się od współczesnej składem, Dominował w niej dwutlenek węgla (z licznych erupcji wulkanów) i azot. Tlen stanowił jedynie 2% jej składu, podczas gdy obecnie stanowi 21%. W prekambrze powstały również oceany. W krótkim czasie po ich powstaniu na Ziemi pojawiło się życie. Pierwszymi organizmami były sinice żyjące w głębinach oceanicznych. U schyłku prekambru, spod powierzchni oceanu został wydźwignięty fragment lądu. Utworzyły one jeden wielki kontynent.

Era paleozoiczna

W najstarszym okresie ery paleozoicznej, kambrze nastąpił rozpad superkontynentu. Poszczególne części lądu znajdowały się w ciągłym ruchu, zmieniając położenie względem siebie. Ruchy kontynentów, w różnym czasie i różnych miejscach doprowadziły do wypiętrzenia osadów na dnie i i fałdowania płyt kontynentalnych. W ten sposób powstały łańcuchy górskie. Ruchy górotwórcze trwające od kambru do dewonu nazwano orogenezą hercyńską, natomiast te trwające od dewonu do permu – orogenezą kaledońską.

Pod koniec ery paleozoicznej wędrujące fragmenty lądu połączyły się ponownie w jeden kontynent, zwany Pangeą. W karbonie ówczesne okolice równika porastał bujna roślinność tropikalna. Z obumarłych szczątków paproci, skrzypów i widłaków powstały bogate złoża węgla kamiennego.

Era mezozoiczna

W erze mezozoicznej tworzyły się i przemieszczały kontynenty. W jurze, środkowym okresie tej ery rozpoczęła się wędrówka Ameryk na zachód. Zaczął się również tworzyć Ocean Atlantycki. Dzięki wędrówce kontynentów, ukształtowane w paleozoiku złoża surowców mineralnych znalazły się w różnych częściach świata. Wędrówki kontynentów przyczyniają się też do ponownych ruchów górotwórczych (orogeneza alpejska), które rozpoczęły się w kredzie i trwają do dzisiejszego dnia. W kredzie obserwowane było też wielkie wymieranie organizmów, z powierzchni ziemi zginęły między innymi wielkie gady.

Wielkie obszary kontynentów były zalewane przez płytkie morza. Na dnie oceanu gromadziły się osady i w warunkach ciepłego klimatu powstawały grube pokłady wapieni. Południowe granice Europy i Azji oblewał nieistniejący dziś Ocean Tetydy. Jego pozostałością jest Morze Śródziemne.

Era kenozoiczna

W trwającej do dziś erze kenozoicznej ostatecznie uformował się współczesny rozkład oraz kształt kontynentów i oceanów. Wtedy też ukształtowały się wszystkie znane dziś formy życia na Ziemi. W trzeciorzędzie pojawiają się ssaki naczelne. Również w trzeciorzędzie, w wyniku orogenezy alpejskiej i nasuwania płyt oceanicznych i kontynentalnych ukształtowały się najwyższe łańcuch świata (Alpy, Himalaje, Andy i inne).

Na początku czwartorzędu, w plejstocenie, nastąpiły okresy gwałtownych ochłodzeń klimatu. Noszą one nazwę zlodowaceń, lub z łaciny glacjałów. W czasie ich trwania rozprzestrzeniały się lądolody. Kilkakrotnie pokryły one północne obszary Europy, Azji i Ameryki Północnej. W tym czasie, m.in. w Sudetach i Karpatach pojawiły się lodowce górskie.

Około 10 tysięcy lat temu rozpoczęła się najmłodsza, trwająca do czasów dzisiejszych epoka polodowcowa – holocen. Nastąpiło znaczne ocieplenie klimatu. Lodowce górskie i lądolody zaczęły się topić. Na zajmowanych przez nie obszarach wyrosły lasy. W tym czasie uformowało się też Morze Bałtyckie.

(tekst: R. Malarz, et al., 2006, Planeta Nowa, geografia dla gimnazjum, wyd. Nowa Era, Straszyn, s. 80 – 81)